Na ilustracji miniatura zkarty średniowiecznego rękopisu przedstawia tumult bitewny. Po dwóch stronach ilustracji grupy zbrojnych wpełnym rynsztunku średniowiecznego rycerza toczą walkę. Na pierwszym planie rycerz zlewej strony, konno wzbroi czerwoną kopią kłuje rycerza na przeciwko. Na dalszym planie rycerz, jadący konno wzbroi wyrywa płótno chorągwi - czerwony krzyż łaciński na białym polu - zrąk zbrojnego rycerza po drugiej stronie. Na dalszym planie widać hełmy rycerzy szykujących się po obu stronach do natarcia. Rysunek schematyczny, nierealistyczny, całość dopełnia czerwone tło. Wprawym dolnym rogu widoczni mnisi wtonsurach jako świadkowie zdarzeń.
Ruch krucjatowy był nie tylko przedsięwzięciem religijnym ipolitycznym. Stał się także okolicznością dla wzajemnego przenikania kultur Wschodu iZachodu.
Idea krucjat
Historycy po dziś dzień formułują niejednoznaczne opinie dotyczące znaczenia wypraw krzyżowychwypraw krzyżowych. Należy zaznaczyć na początku, że sama idea krucjat istniała wśredniowieczu na długo przed wystąpieniem Urbana II na synodziesynodzie wClermont [czyt. klermą] w1095 r.Wdziejach Europy wiele było wojen, wktórych wskazywano motywację religijną jako powód ich prowadzenia. Towarzyszące temu emocje nie trwały jednak dłużej niż kilkanaście lat icale przedsięwzięcie było często związane zrealizacją politycznych interesów któregoś zwładców.
Dlatego należy rozważyć fenomen wypraw krzyżowych. Jak to się stało, że na apel papieża tak licznie odpowiedziało społeczeństwo, rycerstwo imożnowładztwo średniowiecznej Europy? Co sprawiło, że idea krucjat do Ziemi Świętej ina Bliski Wschód trwała blisko dwa wieki idłużej, docierając do innych części Europy?
Czy chodziło odoraźne interesy polityczne władców isamych papieży wZiemi Świętej? Stworzenie nowej formy ruchu religijnego, łączącego ideę pielgrzymowania do Grobu Pańskiego zwojną sprawiedliwąwojną sprawiedliwą iświętą wojną?Relacje kulturowe ihandlowe pomiędzy łacinnikamiłacinnikami aprzedstawicielami świata arabskiego? Amoże oszansę dla niższych warstw rycerstwa imożnowładztwa do wzbogacenia się? Jedno jest pewne - fenomen krucjat także współcześnie fascynuje ibudzi zainteresowanie.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RcFIQyRhYLLlK
Nagranie wideo. Profesor doktor habilitowany Przemysław Wiszewski omawia wyprawy krzyżowe organizowane wśredniowieczu.
Świat muzułmański
Wypraw krzyżowych nie byłoby, gdyby Cesarstwo Bizantyjskie nie zderzyło się w
VII w. zpotęgą świata muzułmańskiego. Gwałtowna ekspansja Arabów rozpoczęła się niemal natychmiast po śmierci Mahometa. Początkowo wybierani przez wiernych, aod 661 roku wywodzący się zdynastii UmajjadówUmajjadów,kalifowiekalifowie podbili wkrótkim czasie Syrię, Palestynę, Mezopotamię, Iran, Egipt icałą Afrykę Północną. Na początku VIII w. wtargnęli na Półwysep Iberyjski ipodbili większą część królestwa Wizygotów. Wkrótce przekroczyli granicę Pirenejów izagrozili południowym ziemiom Galii. Ich ekspansję zatrzymały dopiero pod Poitiers [czyt. płatje] wojska Franków pod wodząKarola MłotaKarola Młotaw732 r. Uschyłku VIII w. Arabowie ponownie stanowili zagrożenie dla Europy Zachodniej. Wówczas Karol WielkiKarol Wielki podbił tereny po obu stronach Pirenejów iutworzył znich marchię ze stolicą wBarcelonie.
Słabnący nacisk Arabów na Europę był ściśle związany zwalkami toczącymi się wświecie muzułmańskim. Miały one podłoże religijne (starcia sunnitówsunnitów zszyitamiszyitami), plemienne irodowe (konkurencja między poszczególnymi plemionami arabskimi iich elitami).
Ostatecznie w750 roku władzę nad kalifatemkalifatem przejął ród Abbasydów. Za rządów Abbasydów cywilizacja ikultura społeczności zamieszkujących ziemie kalifatu wyraźnie się zmieniła. Wzrosło znaczenie miast. Rozwijał się handel, ten lokalny,
ale też ten dalekosiężny. Zarówno za rządów Umajjadów, jak iAbbasydów jednoczesny dostęp do wielu tradycji dawnych kultur, od antycznej greckiej po bizantyjską iperską, umożliwił skok cywilizacyjny ikulturowy poddanym kalifów. Władcy wspierali rozwój nauki isztuki. Budowali za pomocą dziedzictwa kulturowego obraz swojej władzy, poszukiwali optymalnych narzędzi do tworzenia odpowiadającego im prawa. Znaczącą rolę odgrywała też tolerancja większości władców muzułmańskich. Prześladowania religijne należały do rzadkości.
Upadek kalifatu doprowadził do zmniejszenia potęgi świata muzułmańskiego. Hiszpania znalazła się pod rządami potomków ostatniego władcy zrodu Umajjadów, wAfryce Północnej do władzy doszły lokalne dynastie Aghlabidów iIdrysydów. Abbasydzi stosunkowo szybko zaczęli tracić kontrolę nad imperium. Władający prowincjami namiestnicy (emirowie), stawali się przede wszystkim przywódcami lokalnych elit. WIX wieku władzę nad Afryką Północną przejęły nowe dynastie.
To one rozwijały ekspansję arabską na Sycylii, wpołudniowej Galii iItalii. Sytuacja zmieniła się, gdy do władzy wEgipcie doszła wXwieku dynastia FatymidówFatymidów. Występowali oni przeciw władzy kalifów zBagdadu. Byli natomiast tolerancyjni wobec chrześcijan. Objęli swoimi wpływami Egipt, Afrykę Północną iSyrię, awpoczątkach XI wieku zagrozili nawet bagdadzkim kalifom. Władzę kalifów uratowało poparcie, jakiego udzielili im Turcy SeldżuccyTurcy Seldżuccy. Od połowy XI wieku zdominowali oni azjatycką część dawnego Imperium arabskiego. Kalif pozostał przywódcą religijnym. Właściwym przywódcą politycznym stał się wywodzący się spośród Turków sułtan. Dawny kalifat został podzielony pomiędzy Fatymidów na zachodzie iTurków na wschodzie.
Kolejne imperium na Wschodzie
Rozwój imperium Turków Seldżuckich odpowiada schematowi znanemu zdziejów innych wielkich państw Azji. Grupa bitnych wojowników stopniowo zyskuje wpływy, aż wkońcu obala władzę wpaństwie. Opierając się na jego zasobach, organizuje armię, która wkrótkim czasie podbija ogromne terytoria. Gdy wnowym państwie osłabnie kontrola despotycznego monarchy lub gdy po jego śmierci bliscy krewni nie zostaną wygnani lub zamordowani przez następcę, państwo się rozpada. Wprzypadku Turków Seldżuckich ten ostatni etap nastąpił po śmierci sułtana Melikszacha Iw1092 roku. Jego synowie, brat iwspółpracownicy podzielili między siebie ogromne Imperium. Wwyniku tego podziału na terenie Azji Mniejszej powstał sułtanat Ikonium (Rumu), zktórego wojskami ścierali się krzyżowcy.
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
Synod wClermont
Gdy na zachodzie Europy władcy arabscy tracili ziemie, to Turcy Seldżuccy wtym samym czasie (2. połowa XI w.) byli bliscy unicestwienia Cesarstwa Bizantyjskiego. Dla tytularnych cesarzy wEuropie Zachodniej - spadkobierców cesarstwa rzymskiego - cesarz zKonstantynopola często był konkurentem do wspólnej spuścizny dziejowej. Istniały także różnice wliturgii obu kultur, które utrudniały porozumienie Kościołów. Jednak bez wątpienia było to państwo chrześcijańskie, któremu należało pomóc.
Wobliczu zagrożenia tureckiego cesarz Aleksy IAleksy I zwrócił się do Zachodu opomoc wpozyskaniu rycerzy chętnych bronić chrześcijan na Wschodzie. Papież Urban IIUrban II wsparł jego starania. Na synodzie wClermont w1095 roku po raz pierwszy wezwał wiernych papiestwu chrześcijan do walki zmuzułmanami zagrażającymi Bizancjum. Prawdopodobnie wspomniał także oodebraniu obszaru Jerozolimy zich rąk. On ijemu współcześni wierzyli, że Ziemia Boga powinna być wrękach Jego wyznawców. Uważa się, że papież chciał objąć zwierzchnictwo nad Ziemią Świętą, by potwierdzić dominującą pozycję Rzymu wśród innych chrześcijańskich Kościołów.
Ciekawostka
Do dziś zachowało się kilka wersji przemówienia Urbana II. Nie było ono spisane wtrakcie trwania synodu. Przechowały się jedynie jego rekonstrukcje dokonywane po latach, oparte częściowo przynajmniej na relacjach świadków wydarzenia.
Fulcher z Chartres Historia Hierosolymitana
[...] wasi bracia, którzy znajdują się na Wschodzie, bardzo potrzebują waszej pomocy. Imusicie się śpieszyć, żeby udzielić im pomocy, októrą tak często, bez skutku, zabiegali. Bo, jak pewnie większość zwas słyszała, zaatakowali ich ipodbili [ich ziemie] aż do wybrzeża Morza Śródziemnego iHellespontu [tj. cieśnin imorza Marmara oddzielających Azję Mniejszą od Europy] Turcy, lud perski [i Arabowie], którzy coraz więcej iwięcej zajmowali ziem chrześcijan ugranic Bizancjum. Pobili ich [wschodnich chrześcijan] wsiedmiu bitwach. Zabili ipojmali wielu, obrabowali kościoły ispustoszyli królestwo Boże. Jeśli pozwolicie im kontynuować to [tj. zniszczenie Bizancjum] bezkarnie, wierni Bogu będą jeszcze mocniej atakowani. Ztego względu ja, lub raczej Pan, zobowiązuję was jako heroldów Chrystusa, by głosić to wszędzie izachęcać ludzi wszelkiego stanu irangi, rycerzy iwojów pieszych, bogatych ibiednych, by nieśli szybko pomoc tym chrześcijanom iusunęli tę rasę [tj. Turków iArabów] zziem naszych przyjaciół. [...] Tak nakazuje Chrystus.
Źródło: Fulcher z Chartres, Historia Hierosolymitana, red. H. Hagenmeyer, tłum. P. Wiszewski, Heidelberg 1913, s. 132–135.
Ćwiczenie1
Jakie cele postawił papież przed rycerzami Zachodu? Odpowiedz, zaznaczając właściwe dokończenie zdanie.
- pomocy Bizantyńczykom.
- zajęcia Egiptu.
- zniszczenia wszystkich państw muzułmańskich.
Istnieje wiele hipotez, dla których rozważa się skalę oddźwięku jaki zyskały słowa papieża na synodzie wClermont. Wskazuje się na szereg przyczyn ocharakterze gospodarczym, politycznym ireligijnym, które nałożyły się na siebie. Możnowładcy zterytorium Francji, przekonani oswej wyjątkowej roli jako obrońców chrześcijaństwa, mieli być szczególnie poruszeni apelem Urbana II. Trafił on na podatny grunt także winnych częściach Europy gdzie różne warstwy społeczne, wtym rycerstwo, wwyprawie do Jerozolimy widziały szansę poprawienia warunków bytowych, nie zapominając oobietnicy życia wiecznego po śmierci.
Wkwestiach religijnych także upatruje się siłę reakcji europejskich warstw społecznych na wydarzenia wClermont. Papież Urban II miał wówczas określić nową zasadę prowadzenia wojny świętejwojny świętej. Ci, którzy zdecydowali się ruszyć na wyprawę krzyżową mieli dostąpić odpuszczenia wszystkich grzechów. Uczestnictwo wkrucjacie zobowiązywało także świat chrześcijański do zachowania pokoju Bożegopokoju Bożego, awięc zaprzestaniu jakichkolwiek waśni między chrześcijanami.
Ciekawostka
Jak silne były isą emocje związane zruchem krucjatowym, świadczą opowieści dotyczące tzw. krucjaty dziecięcej z1212 roku. Według tych legend dziesiątki tysięcy dzieci uwierzyły, że ich niewinność doprowadzi do uwolnienia Ziemi Świętej. Udały się do portów włoskich, by przepłynąć morze. Tu dwaj kupcy wzięli je na pokład statków, które zawiozły je na muzułmański targ niewolników.
Wrzeczywistości wydarzenia te nigdy nie miały miejsca. W1212 roku doszło do dwóch dużych wypraw prostych ludzi pragnących dotrzeć do Palestyny. ZNiemiec kilkadziesiąt tysięcy dorosłych, zachęconych przez pewnego owczarza, wyruszyło do Włoch przez przełęcze alpejskie. Większość zmarła wtrakcie podróży, resztę papież odesłał do domu. We Francji dwunastolatek ogłosił, że ma list od Chrystusa do króla Filipa, wzywający do krucjaty. Zyskał znaczną popularność nie tylko wśród młodzieży, jednak zabrakło mu wsparcia ze strony władz lub możnych. Legenda krucjaty dziecięcej przetrwała, bo doskonale oddawała najpierw nadzieje ludzi średniowiecza, związane zodzyskaniem Jerozolimy przez 'niewinne dzieci'.
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
Do Ziemi Świętej
Krucjaty rycerskie były organizowane jak zawodowe wyprawy wojenne. Dowodzili nimi panowie feudalni wspierani przez swoich rycerzy. Towarzyszyły im wozy zzaopatrzeniem idodatkowym uzbrojeniem. Inaczej było wprzypadku uczestników tak zwanej krucjaty ludowej.
Guitberti abbatis sanctae Mariae Novigenti Historia quae inscribitur Dei gesta per Francos, quinque accedentibus appendicibus et cinq autres textes
Podczas gdy książęta, którzy potrzebowali wydać wiele pieniędzy na rzecz swoich ogromnych dworów, przygotowywali się powoli iostrożnie jak zarządcy, prości ludzie, którzy mieli niewiele rzeczy, ale byli bardzo liczni, dołączyli do pewnego Piotra Pustelnika isłuchali go jako swojego mistrza, tak długo, jak te wszystkie rzeczy [przygotowania do Ikrucjaty] miały miejsce wśród nas [we Francji]. [...] widzieliśmy go [Piotra Pustelnika] idącego zmiasta do miasta zzamiarem głoszenia kazań. Był otoczony przez niezmiernie liczny tłum ludzi, otrzymywał tak ogromne dary, jego pobożność była głoszona tak głośno, że nikt za czasów mojej pamięci nie był traktowany ztakimi honorami. Był bardzo szczodry wdzieleniu się tym, co otrzymał, zbiednymi. Czynił kurtyzany moralnymi iakceptowanymi przez mężów, hojnie je obdarowując. Dzięki swojemu cudownemu autorytetowi wprowadzał wszędzie harmonię ipokój wmiejsce zwad. Ponieważ cokolwiek on mówił lub robił, wydawało się, jakby było wtym coś boskiego. Nawet sierść zjego muła była wyrywana jako relikwia, oczym mówimy nie jako orzeczach prawdziwych, lecz nowinkach tak lubianych przez lud.
Źródło: Guitberti abbatis sanctae Mariae Novigenti Historia quae inscribitur Dei gesta per Francos, quinque accedentibus appendicibus et cinq autres textes, [w:] Corpus Christianorum, Continuatio Mediaevalis, 127a, oprac. R.C. Huygens, tłum. P. Wiszewski. z odwołaniem do The Deeds of God through the Franks by Guibert of Nogent, translated by R. Levine, London 1997.
Ćwiczenie2
Dokończ poniższe zdanie, zaznaczając właściwą odpowiedź. Piotr Pustelnik zdobywał poparcie wśród ludu, ponieważ...
- uważano go za świętego męża, troszczącego się oubogich.
- umiał zjednywać sobie ludzi komplementami.
- był utalentowanym przedsiębiorcą iwodzem.
Na wezwanie Urbana II najszybciej odpowiedział lud poruszony kazaniami wysłanników papieża. Tłumy ludzi bez doświadczenia iwyposażenia wyruszyły przez całą Europę ku Bizancjum. Wtej ludowej krucjacie wzięło udział ponad 100 tysięcy osób. Gdy ten niezorganizowany iskory do przelewu krwi tłum stanął pod murami Konstantynopola, zastał bramy zamknięte. Cesarz przewiózł jednak tę armię na drugi brzeg Bosforu. Tu Turcy bez trudu pobili wędrowców. Zupełnie inaczej potoczyła się wyprawa rycerska. Po przybyciu do Konstantynopola krzyżowcy zobowiązali się współpracować zcesarzem. Postępując wgłąb Azji Mniejszej odnosili kolejne sukcesy wwalce zmuzułmanami. Wtrakcie Iwyprawy krzyżowejIwyprawy krzyżowejrycerze zZachodu nie tylko pokonali Turków wAzji Mniejszej. Zdobyli także ziemie od Armenii po półwysep Synaj.
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
Ćwiczenie3
Jakie państwa istnieją dziś na dawnych ziemiach krzyżowców?
- Etiopia, Palestyna, Armenia.
- Izrael, Syria, Turcja.
- Zjednoczone Emiraty Arabskie, Egipt, Gruzja.
Po zdobyciu Jerozolimy w1099 r. długo trwały spory, jak ma zostać zorganizowany
jej zarząd. Odrzucono sugestie duchownych, by władał nią bezpośrednio papież. Ostatecznie utworzono Królestwo Jerozolimskie, ajego król jedynie formalnie uznawał, że pełnię władzy ma nad nim papież. Władca Jerozolimy pozostawał feudalnym zwierzchnikiem władców pozostałych państw krzyżowców na Wschodzie. Miał jednak ograniczone możliwości wpływania na swoich lenników. Ci często prowadzili własną, samodzielną politykę. Krzyżowcy, którzy zdobyli Palestynę, nie zamierzali bowiem ciągle toczyć walk zmuzułmanami. Większość wróciła do domu. Pozostali pragnęli utrzymać ziemie, które już zajęli icieszyć się nimi wpokoju. Dlatego osiadli wPalestynie rycerze iich potomkowie nie zawsze chętnie patrzyli na rycerskich pielgrzymów przybywających zZachodu. Ci bowiem pragnęli toczyć wojnę zmuzułmanami iprowokowali swoim zachowaniem jej wybuch.
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
Przybyli zEuropy krzyżowcy – rycerze wraz ze służbą, kupcami, duchownymi
– stworzyli na Bliskim Wschodzie nowe społeczeństwo. Łacinnicy, bo tak ich dziś nazywają historycy, byli grupą złożoną ze wszystkich społeczności etnicznych ówczesnej Europy. Dominowali wniej Francuzi zpołudnia, ale znaczna była też liczba Niemców, mieszkańców Italii, anawet Anglików. Wszyscy oni stosunkowo szybko nawiązywali relacje zmiejscową ludnością.
Fulcheri Carnotensis. Historia Hiersolymitana
Proszę Cię, zwróć uwagę irozważ, jak Bóg wnaszych czasach przekształcił Zachód we Wschód. Bowiem my, mieszkańcy Zachodu, zostaliśmy uczynieni mieszkańcami Wschodu. Ten, kto był Rzymianinem lub Frankiem, teraz zracji zamieszkania jest Galileańczykiem lub Palestyńczykiem. [...] Zapomnieliśmy już miejsca naszych urodzin, są już nieznane dla wielu znas, aprzynajmniej się onich nie mówi. Niektórzy posiadają tu dom isłużbę, które otrzymali jakby na prawie dziedziczenia. Niektórzy wzięli sobie żony nie ze swojego ludu, ale Syryjki, Ormianki, anawet Saracenki, które zostały ochrzczone. Niektórzy mają wraz znimi teścia, szwagra, synową lub zięcia, przybranego syna lub ojczyma. Są tutaj również wnukowie iprawnukowie [tych, którzy przybyli na Wschód, tutaj urodzeni]. Jeden uprawia winnice, inny pola. Jeden idrugi używają nawzajem języka ze słowami zróżnych języków. Różne języki, teraz powszechne, stają się znane obu społecznościom [Zachodu iWschodu] iwiara jednoczy tych, którzy są sobie obcy pochodzeniem. [...].
Źródło: Fulcheri Carnotensis. Historia Hiersolymitana, t. III, 37, 2-5, tłum. P. Wiszewski, s. 748.
Ćwiczenie4
Po uważnym przeczytaniu relacji Fulchera zChartres. Uzupełnij tabelę, obrazując podane zjawiska odpowiednim cytatem.
wstępują wmieszane związki małżeńskie., muszą mówić nowym językiem powstałym zpołączenia dawnych lub używać wielu różnych., wzbogacili się izwiązali gospodarczo znowym miejscem życia., odrzucili pamięć oEuropie jako miejscu swego pochodzenia, wiążąc siebie irodzinę ze Wschodem.
| Łacinnicy tworzą nowe społeczeństwo, bo: | Słowa kronikarza |
|---|---|
| wstępują wmieszane związki małżeńskie. | |
| muszą mówić nowym językiem powstałym zpołączenia dawnych lub używać wielu różnych. | |
| wzbogacili się izwiązali gospodarczo znowym miejscem życia. | |
| odrzucili pamięć oEuropie jako miejscu swego pochodzenia, wiążąc siebie irodzinę ze Wschodem. |
Ćwiczenie4
Po zapoznaniu się ztekstem źródłowym wypisz te fragmenty tekstu, gdzie Fulcher zChartresmówił otworzeniu nowego społeczeństwa wZiemi Świętej przez łacinników.
Kres państw krzyżowych wZiemi Świętej
Państwa, które powstały na Wschodzie po sukcesie Ikrucjaty istniały, dopóki utrzymywała się słabość podzielonych państw islamskich. Pół wieku po wielkich zwycięstwach Ikrucjaty łacinnicy utracili pierwsze państwo: Hrabstwo Edessy. Rycerze, którzy wyruszyli w1147 roku, by odbić te ziemie (dziś mówi się otym wydarzeniu jako oII krucjacie), nie odnieśli sukcesu. Wlatach 80. XII wieku, założyciel nowej dynastii władców Egiptu, SaladynSaladyn, zjednoczył pod swoim panowaniem znaczną część ziem kalifatu irozpoczął walkę złacinnikami. Pierwsze ataki na ich państwa zakończyły się klęską Saladyna. Oile jednak on uczył się taktyki wroga izbierał posiłki, otyle chrześcijanie zdani byli tylko na własne siły. Wystarczyła klęska łacinników wjednej dużej bitwie w1187 roku pod Hittin (Hattin), by padła Jerozolima, aSaladyn zajął niemal całe Królestwo Jerozolimskie. Wkrótce wrękach krzyżowców została tylko jedna twierdza – Akka. Wydawało się, że to już koniec obecności rycerzy zZachodu na Bliskim Wschodzie.
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
Ważne!
Twierdza krzyżowców
Nazywana od XIX wieku Krak des Chevaliers[czyt. krak de szewaljer] - dosłownie 'zamek rycerzy' (awXIII wieku Crac de l'Hospital[czyt. krak de lopital] - 'zamek szpitala') - twierdza należała do zakonu joannitów. Była jedną zwielu wzniesionych przez krzyżowców budowli. Przybyli zZachodu rycerze starali się oswoić krajobraz, wznosząc budynki według znanych sobie reguł. Wten sposób gwarantowali sobie także bezpieczeństwo przez ustawienie wnajważniejszych punktach swoich państw twierdz, których konstrukcja miała pozwalać na skuteczną obronę przed napastnikami. Znajdujący się wobecnej Syrii zamek jest jednym znajwspanialszych przykładów gotyckiej sztuki, zastosowanej do stworzenia budowli owyraźnie militarnym charakterze.
Ćwiczenie5
Jakie cechy budowli decydowały ospełnianiu przez nią funkcji obronnych? Odpowiedz, zaznaczając właściwe dokończenie zdania: Funkcje militarne zamku były podkreślane przez...
- podwójny ciąg murów oraz położenie na szczycie wzgórza.
- tarasy na bastejach służące do ostrzału artyleryjskiego.
- sieć podziemnych tuneli ułatwiających wycieczki za linie oblężnicze.
Ciekawostka
Etos rycerski na Wschodzie?
Wmury zamku Krak des Chevaliers wmurowano tablicę, na której widniała inskrypcja.
Po łacinie brzmi ona: Sit tibi copia, sit sapie(n)tia, formaque det(ur) Inq(u)inat omnia sola sup(er)bia, si comi(tetur), to jest 'Niech Ci przynosi [radość] dostatek, mądrość ipiękno [ciała], ale wystrzegaj się pychy, która sama zniszczy wszystko'.
Ćwiczenie6
Które zwydarzeń odpowiadałoby tej proroczej, jak się okazało, treści?
- Podbój Palestyny wczasie Iwyprawy krzyżowej.
- Łamiące rozejm rabunki krzyżowców zakończone interwencją Saladyna.
- Odrzucenie rozmów pokojowych proponowanych przez Saladyna.
Jednak po śmierci Saladyna wyprawy przybywające zEuropy odbiły kolejne miasta nad brzegiem Morza Śródziemnego. Dyplomatyczne działania cesarza Fryderyka II Hohenstaufa umożliwiły odzyskanie sanktuariów Jerozolimy (1229). Był to jednak sukces polityczny samego cesarza, który tuż po koronacji na króla Jerozolimy opuścił Ziemię Świętą. Krucha równowaga została naruszona, gdy krzyżowcy ponownie rozpoczęli wojny zEgiptem. W1244 roku pod naporem muzułmanów ostatecznie utracono Jerozolimę. Tylko dzięki wsparciu napływającemu zEuropy państwa łacińskie na Bliskim Wschodzie przetrwały do 1291 roku.
Zakony rycerskie
Krucjaty doprowadziły do powstania nowego typu zakonów. Zakonnicy dążyli bowiem do zbawienia poprzez modlitwę iascezę, atakże pracę fizyczną na rzecz innych ludzi. Nie było jednak dotąd wspólnoty, która łączyłaby troskę oinnych ze zobowiązaniem do prowadzenia akcji zbrojnych. Nowe zakony powstały wPalestynie, by troszczyć się opielgrzymów zmierzających do Grobu Świętego. Przede wszystkim miały zapewnić im bezpieczną podróż ipobyt, prowadzić też dla nich szpital. Ale wkrótce, gdy zakony te stały się znane, zamożne isilne liczebnie, zaczęły odgrywać sztandarową rolę warmii Królestwa Jerozolimskiego. Trzy znich były najważniejsze – templariuszetemplariusze, joannicijoannici ikrzyżacykrzyżacy, wszystkie starały się rozwijać swoją działalność wEuropie. Zakon krzyżacki po upadku państw krzyżowych wZiemi Świętej przeniósł swoją siedzibę do Wenecji, następnie zakładając własne państwo wPrusach. Joannici przetrwali na Rodos. Najgorszy los spotkał pierwszy inajbogatszy zakon – templariuszy.
Król Francji Filip IV Piękny toczył wówczas spór zpapiestwem omiasto Lyon, ponadto był zadłużony utemplariuszy, którzy użyczali swoich zasobów francuskiemu władcy. Władca dobił targu zpapieżem Klemensem V, wwyniku którego templariusze zostali oskarżeni osodomięsodomię ibałwochwalstwobałwochwalstwo, amajątek został skonfiskowany. Niezależne od Filipa IV Pięknego śledztwo papieskie nie wykazało winy templariuszy, wycofano wobec nich także zarzut herezji. Jednak na skutek nacisków króla Francji doprowadzono do ostatecznej likwidacji zakonu. Ostatni wielki mistrz templariuszy,Jakub de Molay [czyt. de molej], nie przyznał się do winy. Spłonął wraz ze swoimi towarzyszem na stosie wParyżu wdniu 18 marca 1314 r.
Ciekawostka
Istnieje wiele współczesnych mitów, dotyczących zakonu templariuszy.
Przyjmuje się wlegendach, że aresztowanie templariuszy miało miejsce wdniu
13 października 1307 roku, wpiątek. Na tej podstawie wXX wieku utworzono mit 'piątku 13‑ego', jako dnia 'wyjątkowo pechowego'.
Wedle przekazów nowożytnych, wmomencie egzekucji Jakuba de Molay wielki mistrz miał rzucić przekleństwo na papieża Klemensa V, króla Filipa IV Pięknego ijego ród. Papież zmarł miesiąc po egzekucji, król francuski najprawdopodobniej zmarł na skutek wylewu osiem miesięcy później. Wprzeciągu kolejnych 14 lat na tronie Francji zasiadło aż trzech synów Filipa IV Pięknego. Żaden znich nie rządził długo, co doprowadziło do wygaśnięcia dynastii Kapetyngów na tronie francuskim. Wówczas rozpoczęła się wojna osukcesję tronu, co ostatecznie sprowadziło na Francję konflikt zAnglią, nazywany wojną stuletnią. Przypuszczalnie był to przypadkowy, choć sugestywny, splot okoliczności, który tylko wzmocnił wydźwięk rzekomej klątwy wielkiego mistrza.
Wielokrotnie wpopkulturze pojawiają się przekazy otemplariuszach jako sekcie, posiadającej swoje wewnętrzne grupy istowarzyszenia otajemniczych praktykach inicjacyjnych lub demonicznych. Na skutek odnalezienia w2001 roku wArchiwum Watykańskim tzw. Pergaminu zChinon [czyt. sziną], który był zapisem procesu iprzesłuchań zwierzchników zakonu templariuszy ostatecznie dowiedziono, że wycofano wobec nich zarzuty oherezję, bałwochwalstwo isodomię jeszcze wczasie trwania procesu. Po odnalezieniu Pergaminu zChinon Archiwum Watykańskie w2007 roku otworzyło swoje podwoje iprzygotowało obszerne wydanie zbioru dokumentów procesu templariuszy. Papież Benedykt XVI wczasie swojego pontyfikatu udzielił spadkobiercom zakonu templariuszy - kawalerom maltańskim - przeprosin za wszczęcie procesu przez Klemensa V.
Polecenie1
Spójrz na pieczęć zawierającą oficjalne godło templariuszy. Zastanów się, jaki element ślubów zakonnych symbolizował ów znak. Spróbuj nazwać pozostałe zobowiązania rycerzy, którzy decydowali się wstąpić do zakonu.
Polecenie1
Na podstawie opisu pieczęci wyjaśnij, jaką cechę wskazywano na jedną zpodstaw ślubów zakonnych utemplariuszy.
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
Dla rycerzy iprostych ludzi wyruszających do Palestyny – by ją zdobyć, bronić jej lub odzyskać – wyprawa była pielgrzymką. Najświętszą, bo taką, wktórej jako ofiarę Bogu składano własne życie. Wyruszający do Ziemi Świętej spisywali testamenty, żegnali się zrodzinami ipowierzali swoje życie Bogu. Przyszywając symboliczny krzyż do płaszczy, dosłownie – jak pisano wdokumentach – 'brali krzyż', to jest godzili się na cierpienie wimię Zbawienia, tak jak uczynił to Chrystus. Nie oznacza to, że wszyscy stawali się uduchowionymi pielgrzymami. Rycerze byli wojownikami iwielu znich wtrakcie walk zapominało oideałach, które przyświecały im na początku wyprawy. Dla wielu najważniejsze stawały się niespodziewane możliwości, jakie otwierał przed nim nowy świat Wschodu.
Fulcheri Carnotensis. Historia Hiersolymitana
Nasi rodzice ikrewni przybywają do nas każdego dnia, pozbywając się, chociaż czasami niechętnie, wszystkiego, co posiadali. Bo tych, którzy tam byli biedni, tu Bóg uczynił bogatymi. Ci, którzy mieli kilka monet, tu posiadają niezliczone zasoby złotych monet, ci, którzy nie mieli nawet wsi, tu – złaski Boga – posiadają miasto. Dlaczego więc ktoś, kto odnalazł Wschód tak łaskawym, miałby wrócić na Zachód? Bóg nie chce, by cierpieli ci, którzy niosąc swe krzyże, przysięgali podążać za Nim aż do końca. [...] Bóg chce wzbogacić nas wszystkich iprzyciągnąć do siebie jako swoich najlepszych przyjaciół. Aponieważ on tego chce, my także chętnie pożądamy tego samego. Aco Jego zadowala, my czynimy zkochającym ipoddanym sercem, byśmy wraz znim mogli władać [światem] na wieczność.
Źródło: Fulcheri Carnotensis. Historia Hiersolymitana, t. III, 37, 2-5, tłum. P. Wiszewski, s. 748.
Polecenie2
Przeczytaj powyższy tekst źródłowy iodpowiedz na pytanie.
Dlaczego, zdaniem FulcherazChartres, krzyżowcy mieli prawo się bogacić? Wybierz fragment, który daje odpowiedź na to pytanie.
Zdobycie Konstantynopola przez krzyżowców
Wwyniku IV krucjatyIV krucjaty na europejskich ziemiach Bizancjum powołano do życia władztwa rządzone przez łacinników. Od początku utrzymanie ich panowania wymagało stałego dopływu rycerzy, których zabrakło do walki oKrólestwo Jerozolimskie. Przeciwko walkom zBizantyjczykami od początku opowiadał się papież Innocenty III, który przedstawił również żywy obraz zniszczeń dokonanych przez rycerzy. Ipamiętaj – ten opis dotyczy walk chrześcijan zchrześcijanami!
Papież Innocenty III, dnia 12 VII 1205 do legata papieskiego, list nr 126 (482)
Zaprawdę, jak ma Kościół grecki powrócić do jedności iwierności Stolicy Apostolskiej, jeśli widział włacinnikach tylko wzór zdrady idzieło Ciemności, gdy teraz pogardza łacinnikami – ima ku temu powody – bardziej niż psami? Aci, którzy mieli szukać celów [wskazanych przez] Chrystusa, anie swoich własnych, którzy swe miecze, których mieli użyć przeciw poganom, zbrukali krwią chrześcijan, nie oszczędzili ani religii, ani wieku, ani płci. Dopuścili się nieczystości, cudzołóstwa irozpusty na oczach ludzi. Wystawili matrony idziewice, nawet te oddane Bogu [mniszki], na żądze chłopców. Nie zadowolili się włamaniem do skarbca cesarskiego izłupieniem dóbr książąt iprostych ludzi, położyli swe ręce na skarbach kościołów, anawet należących do nich nieruchomościach. Zdarli srebrne płyty zołtarzy iposiekali je [by nimi się obdzielić] między sobą. Zbezcześcili święte miejsca, ukradli krzyże irelikwie.
Źródło: Papież Innocenty III, dnia 12 VII 1205 do legata papieskiego, list nr 126 (482), [w:] Patrologiae Cursus Completus (Patrologia Latina), t. 215, oprac. J.P. Migne, 1855, s. 699–702.
Ćwiczenie7
Uzupełnij tabelę – do opisów zachowań łacinników dobierz odpowiednie cytaty ztekstu.
| Zachowanie łacinników wKonstantynopolu w1204 roku | Cytat |
|---|---|
IV krucjata z1204 roku zakończyła się podbojem ibrutalnym rabunkiem Konstantynopola przez łacinników. Zadała ona dotkliwy cios Cesarstwu, które już nie wróciło do pełni swoich sił. Ironią losu krucjata, która miała bronić Cesarstwa, przyśpieszyła jego upadek. Wdodatku powołanie do życia Cesarstwa ŁacińskiegoCesarstwa Łacińskiego iwielu mniejszych państw krzyżowców na terenie Cesarstwa Bizantyjskiego doprowadziło do drastycznego pogłębienia podziału między chrześcijanami Wschodu iZachodu.
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
Kres ery krucjat
Skutki wypraw krzyżowych były bardzo zróżnicowane. Dla Europy oznaczały one przede wszystkim wielkie otwarcie na świat. Ogromnie poszerzyły się horyzonty poznawcze rycerza Europejczyka. Powiększyła się także wiedza Europejczyków zzakresu rolnictwa, technologii, handlu, sztuki iliteratury. Nie bez znaczenia był rezultat społeczny – zdaniem niektórych historyków wielu niezadowolonych zpowodu braku własnych dóbr rycerzy, którzy wzniecali niepokoje społeczne, odeszło na Wschód. Ułatwiło to centralizację władzy ipowstanie na Zachodzie królestw opartych na administracji złożonej zwykwalifikowanych urzędników.
Od schyłku XIII wieku jedynymi pozostałościami po dumnych państwach łacinników na Wschodzie były wyspy Cypr iRodos. Cypr odebrał Bizantyjczykom w1191 roku król Ryszard Lwie Serce, który odsprzedał go templariuszom. Oni także zrezygnowali zadministrowania tą wyspą. Ostatecznie władza królewska nad Cyprem przeszła wręce rodu Lusignan. Królestwo nie odgrywało większej roli politycznej. Jednak położenie wyspy umożliwiło uczynienie zniej centrum handlu Zachodu zBliskim Wschodem. Ostatecznie to, co decydowało odochodach władców, stało się też przyczyną ich zguby. W1498 roku Wenecjanie zamienili wyspę wswoją kolonię. Inaczej potoczyły się losy wyspy Rodos. W1309 roku podbili ją joannici, usuwając Bizantyjczyków. Odtąd aż do 1523 roku była stale wich rękach.
Ćwiczenie8
Ćwiczenie8
Wyjaśnij znaczenie Królestwa Cypru dla ostatnich krzyżowców.
Ciekawostka
Wielokrotnie możemy we współczesnej literaturze spotkać się zokreśleniem 'ludobójstwo', dotyczącym postępowania krzyżowców względem pokonanych muzułmanów. Szczególne odbicie ma to wrelacjach dotyczących zdobycia Jerozolimy w1099 roku. Należy jednak pamiętać, aby nie przenosić współczesnych znaczeń słów na czasy minione. Zdobycie miasta czy fortecy wiązało się zpełnym prawem zwycięzców do życia imienia pokonanych, gdyż takie były ówczesne realia prowadzenia wojen. Obie strony wykazywały się równym okrucieństwem.
Mówiąc ohistorii Europy, zwykło się przywoływać kilka największych wypraw krzyżowych. Jednak wrzeczywistości strumień zbrojnych pielgrzymów do Ziemi Świętej płynął nieprzerwanie przez cały XII wiek, słabnąc wciągu kolejnego stulecia. Jednocześnie władcy irycerze, którzy nie chcieli udawać się na daleką wyprawę, dostawali od papieży zgodę na uznanie za krucjatę wystąpień przeciw poganom wich bliższym otoczeniu. Panowie niemieccy jako krucjatę traktowali walki zpogańskimi Słowianami na Pomorzu. Aksiążęta polscy uważali, że wypełniają zobowiązania do podjęcia walki zniewiernymi, zwalczając Prusów. Bieżący interes polityczny łączyli ze wzniosłymi ideałami. Rozumiana wten sposób święta wojna chrześcijan utrzymała swoją popularność wśród elit europejskich do końca średniowiecza.
Rekonkwista
Podboje państw arabskich wEuropie zakończyły się wXwieku. Od tego momentu chrześcijanie zajmowali ziemie wcześniej zdobyte przez wyznawców Mahometa.
WXI wieku Normanowie władający południem Italii zajęli Sycylię. Najdłużej, bo do połowy XV wieku, trwały walki na Półwyspie Iberyjskim. Proces zdobywania Półwyspu przez chrześcijan nazywa się rekonkwistąrekonkwistą.
Odzyskanie Półwyspu Iberyjskiego dla chrześcijan miało olbrzymie znaczenie, do tego stopnia że papież Urban II zabronił rycerstwu zLeonu, Kastylii czy Aragonii tłumnego udziału wpierwszej wyprawie krzyżowej. Przełomowym momentem wdziejach rekonkwisty byłabitwa pod Las Navas de Tolosa w1212 roku.Wojska sprzymierzonych królów iberyjskich pod wodzą władcy Kastylii, Alfonsa VIII, doprowadziły do stopniowego wyparcia zpółwyspu Kalifatu Almohadów. Do XV wieku ostał się jedynieEmirat Grenady, który poddał się Hiszpanom w1492 roku, kończąc
wten sposób okres istnienia państw muzułmańskich na Zachodzie Europy.
Husyci
W1. połowie XV wieku wKrólestwie Czeskim rozwinął się ruch religijny ipolityczny zwany husytyzmem. Jego początki inazwa pochodzą od tez głoszonych przez czeskiego duchownego imyśliciela Jana Husa, domagającego się zmian wstrukturach kościoła powszechnego. Został on spalony na stosie podczas soboru wKonstancji w1415 roku. Zwolennicy Husa nie uznawali za swojego władcę cesarza Zygmunta Luksemburskiego. Ten uzyskał poparcie papieża, który ogłosił wojnę przeciw husytom ikrucjatę na rzecz cesarza, formalnego króla Czech. Wezwanie przeciwko heretykom papież ogłaszał pięciokrotnie - między 1420 a1435 rokiem.
Wojny husyckie przyniosły na kilkanaście lat wojnę domową na terenie Czech. Ponadto wdziejach wojskowości husyci wprowadzili nowe elementy na polu bitwy
- masowe wykorzystanie pierwszych broni palnych - hakownic - atakże wykorzystanie mobilnego obozu wojskowego połączonego zwozów, zwanego taborem, co ułatwiało logistykę prowadzenia wojen. Najważniejsze starcie tej wojny to bitwa pod Lipanami w1434 roku, podczas której wojska katolików pokonały husytów.
Ćwiczenie9
Ćwiczenie9
Wyjaśnij, jakie nowe elementy walki podczas średniowiecznych bitew wprowadzili husyci.
Zamiast podsumowania
Polecenie3
Żołnierzom cele walk wyznaczają politycy lub wyżsi rangą dowódcy. Spójrz na pochodzącą zokoło 1270 roku miniaturę przedstawiającą epizod zdziejów Iwyprawy krzyżowej. Kto wskazuje cel, ku któremu mają zmierzać rycerze? Dlaczego? Napisz swoją odpowiedź.
Polecenie3
Na podstawie opisu powyższej ilustracji wyjaśnij inapisz, kto wskazuje rycerstwu kierunek wyprawy. Zapisz odpowiedź poniżej.
Usama ibn Munkidh Pamiętniki
Był worszaku króla Fulko [król Jerozolimy wlatach 1136–1142], syna Fulki, pewien rycerz znamienity frankoński, który był przybył zich krain (to jest zEuropy) po to, by odbyć pielgrzymkę iwrócić. Zaprzyjaźnił się ze mną istał się moim nieodłącznym towarzyszem. Nazywał mnie swoim bratem, ałączyła nas miłość izażyłe stosunki. Kiedy postanowił już odpłynąć do swego kraju, tak do mnie przemówił: 'Mój bracie, odjeżdżam do kraju iproszę Cię, byś posłał ze mną swego syna – syn mój był wtedy ze mną, aliczył sobie lat czternaście – do mej ojczyzny, aby napatrzył się rycerzom inabrał rozumu imanier rycerskich, agdy kiedyś wróci, był przykładem człowieka mądrego'. Raniła boleśnie moje uszy ta mowa, która nie mogła pochodzić zgłowy rozumnej, boć gdyby mój syn popadł wniewolę, niewola nie mogłaby mu wyrządzić większej krzywdy niż podróż do kraju Franków.
Źródło: Usama ibn Munkidh, Pamiętniki, [w:] Arabowie i Turcy w świetle źródeł, oprac. T. Kowalski, s. 17.
Polecenie4
Przeczytaj powyższy fragment wspomnień jednego zarystokratów arabskich.
Jak sądzisz, gdzie przebiegała granica przyjaźni między ludźmi Zachodu iWschodu?
Jak na kształtowanie tych postaw wpłynęły krucjaty? Czy wtrakcie pobytu łacinników na Bliskim Wschodzie mogli oni nawiązać bliższe, pozytywne relacje zArabami zamieszkującymi te ziemie? Zapisz swoją odpowiedź.
Dzięki temu spotkaniu zhistorią uzyskałem lub rozwinąłem:
umiejętność:
wiedzę:
zrozumienie:
